انواع جهت یابی

تعریف:

یافتن جهت‌های جغرافیایی را جهت‌یابی گویند.

کاربرد:

جهت‌یابی در بسیاری از موارد کاربرد دارد. برای نمونه وقتی در کوهستان، جنگل، دشت یا بیابان گم شده باشید، با دانستن جهت‌های جغرافیایی، می‌توانید به مکان مورد نظرتان برسید. یکی از استفاده‌های مسلمانان از جهت‌یابی، یافتن قبله برای نماز خواندن و ذبح حیوانات است. کوهنوردان، نظامیان، جنگل‌بانان و... هم به دانستن روش‌های جهت‌یابی نیازمندند.

کسب مهارت جهت یابی و تجربه اندوختن در این زمینه به کوهنوردان امکان می دهد که در مکانهای ناشناس و در شرایط محیطی متفاوت برنامه خود را انجام دهند و بتوانند ضمن تشخیص موقعیت خود و هدف و عارضه های مهم، صعود موفقی داشته باشند.

بنابر این اولین اقدام یک کوهنورد پیدا کردن جهات مختلف است.

هرچند امروزه با وسایلی مانند قطب‌نما یا GPS می‌توان به راحتی و با دقت بسیار زیاد جهت جغرافیایی را مشخص کرد، در نبود ابزار، دانستن روش‌های دیگر جهت‌یابی مفید و کاراست.

تفاوت بین سمت و جهت:

جهات نسبت به وضعیت فرد تغییر نمی کنند و ثابت هستند ولی سمتها به وضعیت قرار گرفتن افراد یا مکان ها بستگی دارند و متغیر هستند.

جهات اصلی:

جهات اصلی عبارتند از: شمال، جنوب، شرق و غرب.

اگر رو به شمال بایستیم، سمت راست‌مان مشرق (شرق، باختر)، سمت چپ‌مان مغرب (غرب، خاور) و پشت سرمان جنوب است. این چهار جهت را جهت‌های اصلی می‌نامند.

جهات فرعی:

بین هر دو جهت اصلی یک جهت فرعی وجود دارد. مثلا نیمساز جهت‌های شمال و شرق، جهت شمالِ شرقی (شمالِ شرق) را مشخص می‌کند.

جهات فرعی عبارتند از: شمال غربی، شمال شرقی، جنوبی شرقی و جنوب غربی.

سمتهای اصلی:

عبارتند از جلو، عقب، راست و چپ.

سمتهای فرعی:

عبارتند از راست جلو، چپ جلو، راست عقب و چپ عقب.

واضح است که پیدا کردن جهت به عنوان مبنای ثابت اهمیت دارد و پس از تشخیص جهت است که سمتها ارزش می یابند برای پیدا کردن جهات، یافتن یکی از آنها کافی است و سایر جهت ها نسبت به آن سنجیده می شود.

با دانستن یکی از جهت‌ها، بقیه‌ی جهت‌ها را می‌توان به سادگی مشخص نمود. مثلاً اگر به سوی شمال ایستاده باشید، دست راست شما شرق، دست چپ شما غرب، و پشت سر شما جنوب است.

روش‌های جهت‌یابی

برخی روش‌های جهت‌یابی مخصوص روز، و برخی ویژه‌ی شب اند. برخی روش‌ها هم در همه‌ی مواقع کارایی دارند.

نکته بسیار مهم:

بسیاری از این روش‌ها کاملاً دقیق نیستند و صرفاً جهت‌های اصلی را به صورت تقریبی‌ مشخص می‌کنند. برای جهت‌های دقیق باید از قطب‌نما استفاده کرد، و میل مغناطیسی و انحراف مغناطیسی آن را هم در نظر داشت.

آن‌چه گفته می‌شود اکثراً مربوط به نیمکره‌ی شمالی است؛ به طور دقیق‌تر، بالای 23.5 درجه (بالای مدار رأس السرطان) در نیم‌کره‌ی جنوبی در برخی روش‌ها ممکن است جهت شمال و جنوب برعکس آن‌چه گفته می‌شود باشد.

برای جهت یابی روش های گوناگونی وجود دارد که آنها را به صورت زیر دسته بندی می کنیم:

جهت یابی در روز:

حرکت ظاهری خورشید

عقربه های ساعت

جهت یابی در شب:

ستاره قطبی

حرکات ظاهری ماه

صور فلکی

سایر روشهای جهت یابی:

درختان، لانه حشرات، خزه ها و گلسنگ ها، برف دامنه ها، زاد و ولد حیوانات و...

جزئیات استفاده از این روشها در مقاله هایی جداگانه ارائه می گردد.

منابع: جزوات آموزشی فدراسیون کوهنوردی، جزوات آموزشی جمعیت هلال احمر، اینترنت و...