بررسي استاندارد سوخت يورو 4 در كاهش آلودگي هوا

خلاصه تیتر: مطالعه‌ها نشان می‌دهد آلایندگی خروجی از خودروها به‌علت مدیریت ناصحیح، مهم‌ترین عامل آلودگی هوای کلان شهرهاست و سهم خودروها در انتشار آلاینده‌ها در حدود 70 درصد است.
با تغییر فصل، موضوع آلاینده‌های هوا برای مدتی از یاد می‌رود؛ اما آیا در این فاصله در عمل به وعده‌های داده شده برای کاهش عوامل رشد این آلایندگی چه کاری جرایی می‌شود. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی‌در گزارشی به بررسی وضع تولید بنزین یورو 4 در کشور پرداخته است. بنزینی که قرار است عرضه شود و با عرضه این سوخت بخش زیادی از آلاینده‌های سوخت خودروها در شهرها سیر نزولی پیدا کند. در ذیل  چکیده این گزارش می‌آید.
مقدمه
استانداردهای آلایندگی اروپا، میزان بیشینه مجاز را برای انتشار گازهای آلاینده خودروهایی که در کشورهای اتحادیه اروپا فروخته می‌شوند، تعریف می‌کند. این استاندارد، انتشار اکسیدهای نیتروژن(Nox)، هیدروکربن‌ها (THC)، هیدروکربن‌های بدون متان (NMHC)، مونوکسید کربن (CP) و ذرات معلق (PM) را در بر دارد. برای گونه‌های مختلف خودرو استانداردهای گوناگونی در نظر گرفته می‌شود.
در کشور ما از استانداردهای اروپایی برای کنترل آلودگی ناشی از خودروهای تولیدی و نو استفاده می‌شود. حدود مجاز این استانداردها نیز در یک برنامه زمان‌بندی، ارتقاء یافته یا به عبارت دیگر سخت‌گیرانه‌تر می‌شود. در استاندارد، حدود مجاز بر اساس میزان وزن آلودگی خروجی به تفکیک آلاینده (برحسب گرم) بر مسافت طی شده(برحسب کیلومتر) و بر اساس گروه خودرو و نوع سوخت مصرفی بیان می‌شوند. سابقه این امر به مصوبه شماره 104 شورای‌ عالی حفاظت محیط‌‌زیست مورخ 7|9|1359 درباره استانداردهای گاز خروجی اتومبیل‌های بنزینی برمی‌گردد. دولت جمهوری اسلامی‌ایران در سال 1384 برای حفاظت از محیط‌زیست و جلوگیری از آلودگی هوا، جدول زمانی استاندارد حد مجاز آلایندگی انواع خودروهای بنزینی، گازوییلی و دوگانه‌سوز ساخت داخل و وارداتی و موتورسیکلت‌ها را تعیین کرده است. بر اساس استاندارد حد مجاز آلایندگی خودروهای سبک، سنگین و نیمه سنگین در سال‌های 1389 و 1390 یورو 2 بوده است؛ اما در سال‌های 1391،1392،1393 این خودروها باید استاندارد یورو 4 را کسب کنند. پس از آن یعنی از سال 1394 استاندارد جاری کشور براساس استاندارد حد مجاز آلودگی جاری در کشورهای اروپایی، یورو 6 خواهد بود.                    
مزایای استاندارد یورو 4
ارتقای کیفیت سوخت و سخت‌گیرانه‌تر کردن حدود مجاز استاندارد‌های آلودگی خودروها دو امر مرتبط است و حرکتی هماهنگ را طلب می‌کند. ارتقای کیفیت خودروهای تولیدی یکی از ضرورت‌های به‌کارگیری سوخت با استاندارد یورو 4 در کشور بوده و بدیهی است با بهبود کیفیت خودروهای تولیدی براساس استاندارد یورو 4 زیرساخت‌های لازم برای مصرف استاندارد سوخت و کاهش آلایندگی هوا فراهم می‌شود تا سوخت تولیدی با استاندارد و کیفیت بالا به شکل مطلوبی در خودروها مصرف شود.
مهم‌ترین مزایای یورو 4 اکتان بالا (95) مقدار گوگرد کم (50 PPM) و همچنین بهبود پارامترهای آلاینده است. بر اساس میزان بنزینی که در هوا منتشر می‌شود، از 5درصد حجمی‌کاهش می‌یابد. براساس پیش‌بینی‌ها، میزان آلایندگی هر 20 خودروی تولید شده با استاندارد یورو 4 و 5 با یک خودرو در زمان گذشته برابری می‌کند.
وضع تولید بنزین یورو 4 در کشور
به‌منظور تحقق اهداف مصوبه هیأت وزیران (در سال 1384) و مواد قانونی برنامه چهارم و پنجم توسعه (به ترتیب بند الف ماده (62) و ماده (192) قانون برنامه پنجم توسعه برای کاهش آلودگی هوا، جدول زمانی استاندارد حد مجاز آلایندگی انواع خودرووهای بنزینی، گازوئیلی و دوگانه‌سوز ساخت داخل و وارداتی و موتورسیکلت تعیین شده است. بر اساس این مصوبه، برای خودروهای سبک و سنگین تا سال 1388 استاندارد یورو 3، از سال 1389 تا 1391 استاندارد یورو 3 و از سال 1392 تا سال 1393 استاندارد یورو 4 در نظر گرفته شده بودغ اما دولت تاکنون مؤفق به رساندن استاندارد سوخت به یورو 3 نشده است و در سال جاری تصمیم به جبران این وقفه در ارتقای استاندارد سوخت کرده است.
برای هم‌خوانی سوخت با سامانه سوخت وسایل نقلیه، تمامی خودروسازان از 29 دی‌ماه 1390 تا پایان سال 1391 مکلف به تولید خودرو با استاندارد یورو 4 شده‌اند. در همین راستا به مناسبت هفته هوای پاک به صورت نمادین، 10 میلیون لیتر معادل تقریباً مصرف یک روز بنزین تهران با استاندارد یورو 4 توزیع شد. در حال حاضر تولید فرآورده‌های یورو 4 و 5 اتحادیه اروپا در پالایشگاه‌های مختلف نفت کشور همچون آبادان و امام خمینی شازند و تندگویان تهران آغاز شده است. اما شایان ذکر است که با وجود گذشت بیش از یک ماه از سال 1391 هنوز بر اساس جدول زمان‌بندی شده در سطح کشور هیچ گونه بنزینی با استاندارد یورو 4 و 5 توزیع نشده است.

نکات کلیدی درباره استفاده از سوخت یورو 4 در کشور
1- در صورت استفاده از سوخت با استاندارد بالاتر از استاندارد طراحی خودرو، صدمه‌ای به خودرو وارد نمی‌شود؛ اما امکان کاهش کیفیت سوخت را به دنبال خواهد داشت. درحالی که استفاده از سوخت با کیفیت پایین‌تر از تکنولوژی طراحی خودرو موجب آسیب‌دیدن خودرو و افزایش آلایندگی آن می‌شود. همچنین از آن‌جایی که هزینه بیشتری برای تولید سوخت با استاندارد بالاتر مصرف می‌شود، استفاده از سوخت یورو 4 در خودروهایی با تکنولوژی قدیمی‌ از نظر اقتصادی مناسب نیست. این در حالی است که تکنولوژی خودروهای وارداتی در کشور ما با دارا بودن استاندارد‌های بالا درباره حدود مجاز استاندارد‌های آلایندگی کاملاً برابر با سوخت یورو هستند. بدیهی است استفاده از سوخت یورو 4 با داشتن عدد اکتان بالاتر و میزان گوگرد و ترکبات آروماتیکی کمتر، نسبت به استاندارد سوخت فعلی (یورو 2) برتریس دارد.
2- تولید بنزین یورو 4 نیازمند ایجاد واحدهایی نظیر ایزومریزاسیون، گوگرد زدایی و دیگر تأسیسات مورد نیاز در محل پالایشگاه است.
3- اغلب موتورهای موجود در کشور برای دست‌یابی به این استاندارد، نیازمند طراحی دوباره و تغییرات عمده در بخش مهندسی قطعه‌ها هستند و این توسعه مستلزم هزینه و سرمایه‌گذاری در خطوط و تغییر ابزارآلات خطوط تولید است.
4- در استاندارد یورو 4، کنترل موتور و نرم‌افزارها و قطعه‌ها مرتبط با این سامانه از حساسیت بالاتری برخوردارند و در مواردی نیز از قطعات و یا حس‌گرهایی که در خودروهای یورو 2 وجود ندارد، استفاده می‌شود.
5- استاندارد یورو 4 فن‌آوری بالایی دارد و لازم است در تولید برخی از قطعات از فن‌آوری جدید که تاکنون در صنعت خودرو رواج نداشته ‌است و از ابزارهای کنترلی دقیق‌تری استفاده شود و قطعه‌سازان برای دوام در بازار باید به سمت هم‌سو کردن برنامه‌های تولیدی خود برای دست‌یابی به این استاندارد گامی‌جدی بردارند.
تأثیر ارتقای استاندارد
نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد فاصله استاندارد یورو4 و یورو2 حدود 2|1گرم بر کیلومتر در انتشار گازهای آلاینده است. ضمن این که حد مجاز آلایندگی استاندارد یورو 2 به میزان 7|2 گرم بر کیلومتر و در استاندارد یورو 4 به میزان 5|1گرم بر کیلومتر است.
درباره موضوع هم‌خوانی استاندارد 4EU با خوردوهای کنونی، آن‌چه اهمیت دارد، آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم به منظور اجرای استاندارد مزبور در تمامی‌خودروهای تولیدی از ابتدای سال 91 است. شایان ذکر است رعایت استاندارد 4EU برای تمامی خودروهای تولیدی از ابتدای سال 1391 الزامی‌ است و قطعاً بر اساس جدول زمانی تهیه و ابلاغ شده به تمامی شرکت‌های خودروساز به‌تدریج (در کمتر از 6 ماه) همه خودروها براساس استاندارد آلایندگی 4EU  تولید و عرضه خواهند شد.
مهم‌ترین چالش پیش رو در این موضوع، تأمین و عرضه سوخت براساس استاندارد 4 برای خودروهای بنزینی و دیزلی است که این مهم، تاکنون میسر نشده است. البته لازم به ذکر است که در دی‌ماه 1390 تنها در هفته هوای پاک به صورت نمادین 10 میلیون لیتر (معادل تقریباً مصرف یک روز بنزین تهران) با استاندارد یورو 4 در تهران توزیع شد(براساس برنامه زمانی تدوین شده تا پایان سال 1391 همه جایگاه‌های عرضه سوخت کشور قادر به توزیع این نوع سوخت خواهند شد).
لزوم سرمایه گذاری
در سال‌های اخیر، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی به سرمایه‌گذاری برای افزایش تولید و بهبود کیفیت سوخت بنزین در حد استانداردهای یورو 4 و یورو 5 در سطح 7 پالایشگاه کشور اقدام کرده است که طرح عرضه بنزین یورو 4 پالایشگاه شهید تندگویان تهران اخیراً افتتاح شده است. اما با توجه به گذشت یک ماه از سال 1391 هم‌چنان پیشرفتی در تحقق اهداف پیاده سازی تولید سوخت با استاندارد یورو دیده نمی‌شود و تنها یک پالایشگاه، آن هم نه به صورت کامل، در حال فعالیت است.
زیر ساخت‌های لازم به منظور اجرا و رعایت استانداردها و ضوابط زیست‌محیطی در دو بخش قابل بحث است. نخست ارتقای سطح فن‌آوری خودروها و ایجاد تغییرات در ساختن خودرو و قوای محرکه و استفاده از سامانه‌های کنترلی آلاینده‌های خروجی و در نهایت تأمین سوخت متناسب با سطح استاندارد خواهد بود. در هر دو زمینه، اقدام‌ها و فعالیت‌های صورت گرفته نشان از بسترسازی و ایجاد زیرساخت‌های لازم به‌منظور اجرای استاندارد یادشده است.