ايران براي مطالبه غرامت جنگي ثابت و مسلم است: با پشت سر گذاشتن 31 شهريور 1390، بيش از 31 سال از آغاز جنگ تحميلي رژيم بعث عراق بر عليه جمهوري اسلامي ايران و بيش از 23 سال از زمان پايان آن جنگ خانمان‌سوز سپري شد. جنگي که به عنوان طولاني‌ترين جنگ قرن بيستم نام گرفت (Dilip Hiro, The Longest War: The Iran-Iraq Military Conflict, p.1) و صدها ميليارد دلار خسارت مادي به ملت ايران تحميل کرد و از بهترين جوانان اين مرز و بوم صدها هزار نفر شهيد و مجروح بر جاي گذاشت. در آغاز جنگ تحميلي ده شهر مهم مرزي به اشغال و غارت رژيم عراق درآمد و شهرها و روستاهاي بسياري آماج گلوله‌هاي توپخانه قرار گرفت و مناطق دور و نزديک زيادي، با بمباران‌هاي هوايي و حملات موشکي مواجه شد. از 25 استان کشور، 5 استان بطور مستقيم به صحنه عملياتي جنگ تبديل شد و يازده استان ديگر هدف حملات هوايي و موشکي قرار گرفت و بيش از دو سوم جمعيت 50 ميليون نفري آن روز کشور را درگير جنگ کرد. (دکتر احمد پوراحمد، پژوهشهاي جغرافيايي، شماره 35 ص. 84). بيش از 328340 واحد مسکوني و تجاري شهري و 76390 واحد مسکوني روستايي به شدت آسيب ديد. حجم خسارات به اندازه‌اي بزرگ است که جهانيان را به حيرت واداشت، به نحوي که هيات اعزامي سازمان ملل با مشاهده‌ي خرابيها آن را تراژدي غير قابل تصور تعبير نمودند(دکتر احمد پوراحمد، همان).
از نظر موازين و معيارهاي بين‌المللي، در مورد مسئوليت دولت عراق براي جبران خسارتهاي ناشي از 8 سال جنگ تحميلي در قبال ملت ايران، هيچگونه شک و ترديدي وجود ندارد. هر دو کشور ايران و عراق عضو سازمان ملل متّحد هستند و به پايبندي نسبت به اصول منشور ملل متّحد، متعهد شده‌اند. به موجب بند 4 ماده 2 منشور سازمان ملل، «كليه اعضاء در روابط بين‏المللى خود، از تهديد به زور يا استفاده از آن عليه تماميت ارضى و استقلال سياسى هر كشورى يا از هر روش ديگرى كه با مقاصد سازمان ملل متّحد مباينت داشته باشد» منع شده‌اند. دولتها متعهد شده‌اند که اختلافات خود را با روشهاي مسالمت‌آميز حل و فصل نمايند. امّا رژيم بعث عراق با ادعاهاي واهي بر اروندرود تنها چند روز بعد از پاره کردن پيمان 1975 الجزاير که بين دولتهاي ايران و عراق به تصويب رسيده بود، از زمين، دريا و هوا به ايران حمله‌ور شد و آتش طولاني‌ترين جنگ قرن را برافروخت. بر اساس معيارهاي شناخته شده‌ي بين‌المللي، توسل به زور يا استفاده از نيروهای مسلح از طرف يک دولت برضد حاکميت ملی، تماميت ارضی و استقلال سياسی دولت ديگر تجاوز محسوب مي‌شود(قطعنامه 3314 سال 1974 مجمع عمومي ملل متحد). اگر چه ممکن است برخورد‌های کوچک مرزی را نتوان حمله‌ي مسلحانه نام گذاشت، ولي حمله‌ي نظامي و تمام عيار عراق عليه ايران و اشغال بخش وسيعي از کشور، از بارزترين مصاديق تجاوز بشمار مي‌رود. به موجب گزارش شماره (S/23273) تاريخ 9 دسامبر 1991 دبير کل سازمان ملل به شوراي امنيت، دولت عراق آغازگر جنگ تحميلي و متجاوز شناخته شد. در گزارش کارشناسان ملل متحد به شماره (S/20134) تاريخ 19 آگوست 1988، تاييد شد که دولت عراق با نقض پروتکل 1925 ژنو از سلاح‌هاي شيميايي بر عليه شهروندان ايران استفاده کرده است. با سرنگوني رژيم بعث عراق، دولتمردان جديد اين کشور نيز هرگز دولت متبوع خودشان را مبري از اين مسئوليت ندانسته‌اند. آقاي جلال طالباني رئيس جمهور عراق در 8 اسفند 1387 در گفت و گو با سایت خبری خبرآنلاین گفته بود «دولتمردان فعلی عراق از ایران انتظار دارند که غرامت جنگی این کشور را ببخشد» (خبرآنلاين، کد خبر 4426-8/12/1387). اين سخنان رئيس کشور عراق بيانگر اين حقيقت است که در اصل مسئوليت دولت عراق هيچگونه ترديدي وجود ندارد. محمدمجيد الشيخ، سفير عراق در تهران نيز در گفت وگوي اختصاصي با روزنامه‌ي خراسان در 27 مرداد 1390 درباره خسارات جنگ گفته است: «روابط بين 2 کشور و بهبود و توسعه آن در اولويت ماست. صدام نمي‌خواست روابط خوبي بين 2 کشور برقرار باشد و جنگي به راه انداخت که بيش از يک ميليون نفر از 2 کشور کشته شدند. ... و حالا که روابط 2 کشور بهبود يافته بهتر است به گسترش و توسعه روابط و حفظ دوستي‌ها فکر کنيم»(خراسان، پنج‌شنبه27/05/1390 شماره 17912). پاسخ اين مقام رسمي عراقي، از نظر اهل مطبوعات و روزنامه‌نگاران، جواب زاويه‌دار تلقي شد. اما نحوه‌ي بيان سفير عراق به زبان سياسي در واقع تاييد برافروختن آتش جنگ از سوي صدام و قبول تلويحي مسئوليت اين کشور است که در نهايت رفتار برادرانه از دولت ايران را انتظار دارد که از کشور متبوعش مطالبه غرامت نشود. اما دولت دوست و برادر عراق بايد به ياد داشته باشد که رابطه‌ي طولاني برادري با خوش‌حسابي و رعايت حقوق متقابل برقرار باقي مي‌ماند و روابط حسنه هرگز به معناي صرفنظر کردن از حق يک ملت نيست. به قول ضرب‌المثلي انگليسي Short accounts make long friends ، يا همان ضرب‌المثل فارسي «حساب حساب، کاکا برادر».

استادیار حقوق بین الملل انشگاه امام حسین (ع)

  دانلود