هرساله تعداد پذیرش دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی دردانشگاهای کشور افزایش می‌یابد و ‌دانشگاه‌های آزاد، پیام نور و علمی- کاربردی هم در رقابتی باورنکردنی در شهرهای مختلف کشور واحدهای تازه افتتاح می‌کنند اما با این وجود از تعداد مراجعه‌کنندگان به موسسات اعزام دانشجو چیزی کم نمی‌شود و این تعداد افزایش می‌یابد. شاید بتوان رابطه معکوسی هم بین افزایش دانشگاه‌ها و اعزام به خارج در نظر گرفت. «مهرنوش اصلی» که در یکی از موسسات اعزام دانشجو فعالیت می‌کند می‌گوید: «ما 150 تا 200 دانشجو به خارج از کشور اعزام می‌کنیم که 30 تا 40 دانشجو برای هرکشور می‌شود.»البته اگر به این تعداد، افرادی که بدون دخالت این موسسات از دانشگاه‌های خارج از کشور پذیرش می‌گیرند و دانشجویانی که از سوی وزارت علوم و تحقیقات بورسیه می‌شوند را نیز اضافه کنیم، رقمی که به‌دست می‌آید نسبتا بالاست، اگرچه نمی‌توان همه این افرادی را که قصد مهاجرت و تحصیل در کشورهای دیگر را دارند نخبه دانست ولی برای تحصیل این افراد هزینه‌هایی صرف شده است و این افراد متقاضی که بیشتر هم جوان هستند، جزو سرمایه‌های ملی ما محسوب می‌شوند. به گفته سعید خراط‌ها، آسیب‌شناس اجتماعی، بخشی از این افراد به بهانه تحصیل به خارج از کشور سفر می‌کنند ولی هدف آنها تحصیل نیست بلکه مشکلات اقتصادی و سیاسی و اجتماعی آنها را وادار به مهاجرت می‌کند. به گفته وی، بسیاری از این دانشجویان در آنجا زندگی فرسایشی را همراه با سختی سپری می‌کنند ولی به علت مشکلات اقتصادی و ‌اجتماعی موجود در کشور، باز نمی‌گردند.

رنج سفر به چه قیمت ؟

«هانیه طبیبی» کارمند یکی از موسسات آموزشی که دانشجو به خارج اعزام می‌کنند به تهران امروز می‌گوید: «محدوده سنی افرادی که به این موسسات مراجعه می‌کنند بین 19 تا 34 سال است و بیشتر متقاضیان مقطع تحصیلی کارشناسی ارشد هستند یعنی قشر جوان بیشتر خواهان سفر به خارج از کشور برای ادامه تحصیل است.» «علیرضا سلیمی نمین» دبیر اول کمیسیون آموزش کشور علت مهاجرت دانشجویان به خارج از کشور را 3 عامل می‌داند.به اعتقاد وی، بعضی از جوانان ما در توهم به سر می‌برند و از روی چشم و هم چشمی به کشورهای دیگر سفر می‌کنند. دومین علت ظرفیت کم پذیرش دانشجو در مقطع تحصیلات تکمیلی است، ‌دانشجویانی که نمی‌توانند در آزمون‌های داخلی موفق شوند به خارج از کشور سفر می‌کنند. علت سوم هم سطح علمی پایین بعضی از دانشگاه‌های خارج از کشور است. این دانشگاه‌ها به وی‍ژه در دوره دکترا به‌راحتی مدرک می‌دهند. به گفته وی، در بین این 3 عامل، ظرفیت پایین دانشگاه‌ها برای پذیرش دانشجو مهم‌ترین عامل برای مهاجرت است. ما اکنون در مقطع کارشناسی ارشد 800تا 900 هزار شرکت کننده داریم که حدودا 8/ 1 از متقاضیان در این مقطع پذیرفته می‌شوند. در مقطع دکترا هم 6000 نفر ظرفیت داریم و می‌خواهیم این تعداد را به 10000 نفر افزایش دهیم.» اما سعید خراطها،‌ آسیب‌شناس اجتماعی در گفت‌وگو با تهران امروز اظهار می‌کند: «دلیل سفر به کشورهای دیگر کیفیت آموزشی و محتوای دروس و ناکار آمدی آن در بازارهای رسمی کشور است.» به گفته وی، مشکلات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هم در این مهاجرت‌ها بی‌تاثیر نیستند و می‌توان رابطه مستقیمی بین میزان مهاجرت و مشکلات اقتصادی و سیاسی و... قائل شد. دکتر عباسپور رئیس سابق کمیسیون آموزش مجلس با این نظر موافق است که ظرفیت کم دانشگاه‌ها علت اصلی مهاجرت است. وی در گفت وگو با تهران امروز می‌افزاید: «بیشترین سفرها در مقاطع تحصیلی تکمیلی (دکترا،‌ کارشناسی ارشد) صورت می‌گیرد.» به اعتقاد وی، وقتی دانشگاه‌های ما کمتر از 20 درصد متقاضیان در مقاطع تحصیلات تکمیلی را پوشش می‌دهند قاعدتا 80 درصد باقی مانده اهداف خود را در خارج از کشور جست‌وجو می‌کنند. رئیس سابق کمیسیون آموزش مجلس ظرفیت محدود پذیرش دانشجو در رشته‌های پرطرفداری چون پزشکی، دندان‌پزشکی و برق و... را عامل مهم مهاجرت دیپلمه‌ها می‌داند. به گفته وی، بسیاری از داوطلبان تهرانی با توجه به سهمیه بومی که برای داوطلبان شهرستانی در نظر گرفته شده است نمی‌توانند در دانشگاه‌های تهران پذیرش شوند،در این بین تعدادی که امکانات مالی مناسبی دارند ترجیح می‌دهند به خارج از کشور سفر کنند تا در یک دانشگاه درجه سوم یا چهارم در یک شهرستان دوردست تحصیل کنند. عباسپور با تاکید بر کیفیت مناسب دانشگاه‌های کشور گفت: «دانشگاه‌های کشور ما از نظر آموزشی کمتر از دانشگاه‌های خارج از کشور نیستند و این گفته که کیفیت پایین آموزش عامل مهاجرت دانشجویان است، علت درستی نیست.»



مشکلات دانشجویان مهاجر

جوانی که تحصیل در کشوری دیگر را ترجیح می‌دهد علاوه بر اینکه باید دوری از خانواده را تحمل کند، هزینه‌های سنگینی متحمل می‌شود و البته با مشکلات متعدد دیگری هم روبه‌روست. به گفته خراطها،‌ افرادی که برای تحصیل به خارج ازکشور مهاجرت می‌کنند با مشکلات زیادی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. زندگی این افراد به شدت تحت‌تاثیر ارز است و نوسان قیمت‌ها بر زندگی آنها تاثیر می‌گذارد. تعدادی از آنها به علت ناتوانی در پرداخت هزینه‌های زندگی و تحصیل مجبور به کار می‌شوند و در این بین زنها بیشتر از مردها آسیب می‌بینند. به اعتقاد این استاد دانشگاه، حرمت ایرانی‌ها در خارج از کشور بستگی مستقیمی به مسائل سیاسی،‌اقتصادی در داخل کشور دارد و ایجاد هر مشکلی بین ایران با کشور‌های دیگر در زندگی این افراد تاثیر مستقیمی دارد.



از مالزی و هند تا چین

«میترا رفیعی» که در یکی از موسسات اعزام دانشجو مشاوره می‌دهد درگفت وگو با تهران امروز اظهار می‌کند: دانشجویانی که به این موسسات مراجعه می‌کنند برای‌شان اعتبار دانشگاه مهم‌تر است،بعد هم هزینه‌های زندگی و تحصیل در انتخاب کشور مقصد اهمیت دارد.

به گفته رفیعی، در بین کشورهای آسیایی، مالزی و هند در سال‌های گذشته طرفدار بیشتری داشتند اما چون دانشجویان در این دانشگاه‌ها اشباع شده‌اند و دانشجویان از زیاد بودن تعداد دانشجویان در دانشگاه‌های هند و مالزی ناراضی هستند،استقبال برای سفر به کشور چین افزایش یافته است. به گفته وی، اکنون چین از نظر هزینه تحصیل و زندگی نسبت به کشورهای دیگر پایین‌تر است و در ضمن 180 تا 200 دانشگاه این کشور از وزارت علوم و تحقیقات مجوز دارند و مدارک‌شان پذیرفته می‌شود. به گفته رفیعی، تحصیل در مقطع دکترا در بهترین دانشگاه‌های چین در 3سال تمام می‌شود، ولی برای پذیرش از سوی دانشگاه‌های خوب کشور هند باید 18 ماه وقت صرف کرد که این مدت طولانی بسیاری از دانشجویان را از سفر منصرف می‌کند. به گفته وی، هزینه زندگی در هرماه در شهرهای بزرگ چین مانند پکن و شانگهای 600 تا 700 دلار و در شهرهای کوچک‌تر 500 دلار است. رفیعی ادامه می‌دهد: «با توجه به اینکه برای پذیرش در کشورهای آمریکا و کانادا و انگلستان نیاز به مدرک زبان است و هزینه‌های زندگی و تحصیل بالاست بسیاری از متقاضیان از سفر به این کشورها دلسرد می‌شوند و افراد کمی برای تحصیل می‌توانند به این کشورها مهاجرت کنند. کشورهای آلمان و اتریش و نروژ هم بااینکه از نظر هزینه تحصیل تقریبا هزینه‌ای برای دانشجو ندارند اما از نظر هزینه‌های زندگی در مقایسه با کشور هند ومالزی بالاتر هستند،پس دانشجو ترجیح می‌دهد به کشورهای هند ومالزی یا چین سفر کند.» علی عباسپور دانشگاه‌های مالزی را نسبت به دانشگاه‌های دیگر کشورها مناسب‌تر می‌داند و به تهران امروز می‌گوید: «دانشگاه‌های مالزی از نظر سطح علمی در رتبه مناسبی هستند و فرهنگ و دین این کشور به کشور ما نزدیک است. این کشور از نظر سیاسی هم رابطه مناسبی با کشور ما دارد و دانشجویان از این نظر در کشورمالزی با مشکلات کمتری روبه‌رو هستند.» به اعتقاد وی، مشکل دانشگاه‌های مالزی مربوط به تعداد زیاد دانشجویان است. به گفته وی، در دانشگاه‌های مالزی در مقطع دکترا هر 15 دانشجو یک استاد دارند اما در کشور ما این تعداد حدودا 5 نفر است. وی درباره دانشگاه‌های کشور هند هم به تهران امروز می‌گوید: «دانشگاه‌های خوب کشور هند به سختی پذیرش می‌دهند ولی دانشگاه‌هایی که سطح علمی پایین‌تری دارند و مدرک آنها قابل قبول نیست به راحتی دانشجو پذیرش می‌کنند.» وی مشکل دانشجویان در کشور هند را ناشی از تفاوت فرهنگی می‌داند و می‌گوید در هند برخورد مناسبی با دانشجویان ما نمی‌شود و به دانشجویان ایرانی در دانشگاه‌ها سخت گرفته می‌شود. وی اظهار می‌کند: «بااینکه اکنون باتوجه به هزینه پایین تحصیل در کشور چین استقبال برای تحصیل در این کشور زیاد شده است اما من فکرنمی کنم جهش بلندی به این سمت صورت بگیرد.»

به اعتقاد رئیس سابق کمیسیون آموزش، با وجود اینکه کشور چین در بعضی از رشته‌های فنی و مهندسی از کیفیت مناسبی برخوردار است و در دانشگاه‌های این کشور در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا، دروس به زبان بین‌المللی تدریس می‌شود اما چون فرهنگ و دین این کشور با ما متفاوت است این استقبال رشد چندانی نخواهد داشت.» علی عباسپور ادامه می‌دهد: «با توجه به محدودیت در سفر به کشورهای اروپایی و آمریکایی و هزینه‌های بالای تحصیل در این کشورها مخصوصا برای مقطع دکترا،‌استقبال برای مهاجرت به کشورهای آسیایی به ویژه مالزی و هند و... ادامه خواهد داشت.»