تعريف علم اقتصاد و كاربرد آن

فصل اول

قسمت اول –  تعريف علم اقتصاد و كاربرد آن :

بهترين راه معرفي علم اقتصاد پرداختن به مفاهيم سه گانه هزينه فرصت ، نهائي گرائي و بازارهاي كارآمد است .

تعريف هزينه فرصت :

افراد مي بايست بين كاركردن و كار نكردن ، پس انداز نمودن يا قرض كردن ، رفتن به دبيرستان و دانشگاه يا شروع به كسب درآمد ، يكي را انتخاب نمايند . بنگاه ها تصميم مي گيرند چه توليد كنند ، چقدر توليد كنند، چه قيمتي را بر كالاي خود بگذارند و در اين ميان آنچه كه ، ما با يك تصميم يا انتخاب از دست مي دهيم " هزينه فرصت" آن انتخاب يا تصميم خوانده مي شود .

پس به دليل محدود بودن منابع در برابر خواسته هاي نامحدودمان وقتي چيزي را بدست
مي آوريم در مقابل ، آن چيزي كه از دست مي دهيم به آن هزينه فرصت گويند .

نهائي گرائي :

در تحليل هاي اقتصادي كاربرد فراوان دارد مثلاً هزينه نهائي عبارتست از هزينه توليد يك واحد اضافي از يك كالا يا درآمد نهائي عبارتست از درآمدي كه از توليد واحد اضافي توليد به درآمد كل ما اضافه مي شود .

بازارهاي كارآمد :

دريك بازار فرصت براي كسب سود وجود دارد ولي اين فرصت سود نصيب كسي مي شود كه زودتر به آنجا برسد يا زودتر خبردار شود . مثلاً در بازار ارزهاي خارجي يك فروشنده يك دلار را با 1000 ريال مبادله مي كند و فروشندگان ديگر بابت هر دلار حاضرند 1200 ريال بپردازند هرمبادله كننده اي كه شانس پيدا كند (فرصت سود داشته باشد) مي تواند از
فروشنده اي كه يك دلار را با 1000 ريال مبادله مي كند دلار خريده و به افرادي كه حاضرند به ازاي هر دلار1200 ريال بدهند بفروشد و سود ببرد و وقتي فروشنده با هجوم خريداران ، موجو

محمدصادق افتتاحي

دي فروشنده ، خالي از دلار خواهد شد و براي فروش به مقدار بيشتر بايد به بازار ارز روي بياورد كه بايد با نرخ 1200 ريال تهيه كند لذا اجباراً قيمت دلار ، 1200 ريال خواهد بود .

فصل اول – قسمت دوم اقتصاد خرد و كلان :

اقتصاد خرد در مورد عمل بنگاه هاي منفرد و خانوارها صحبت مي كند ، تصميمات اقتصادي كه افراد و خانوارها مي گيرند را مورد تجزيه و تحليل قرار مي دهد و مطرح مي كند خانوار چه كالايي و با چه قيمتي بخرند و بنگاه ها چه توليد كنند . با چه قيمتي بفروشند و از چه منابعي استفاده كنند .

نظريه ها و مدل ها :

در بسياري از علوم به ايجاد مدل هاي رفتاري مبادرت مي كنند و نظريات خود را در غالب
مدل ها بيان مي كند كه در مدلها از متغير ها كمك گرفته مي شود و به بررسي ارتباط بين متغيرها پرداخته مي شود و به مطالعه اثرات متغيرهايي مي پردازيم كه در پديده مورد نظر تاثير مي گذارند . در اقتصاد ما مدل هاي خود را با توجه به آنچه نياز داريم برپا مي كنيم و آن را به صورت ساده تري از واقعيات اقتصادي نشان مي دهيم .

فرض ثابت بودن متغيرهاي ديگر :

چون مطالعه كليه متغيرها در يك مدل غيرعملي است با فرض ثابت بودن ساير متغيرها به بررسي متغير مورد نظر مي پردازيم مثلاً عوامل مختلفي مانند قيمت بنزين ، درآمد افراد ، تعداد بچه هاي مدرسه اي ، فاصله تا محل كار ... در تعيين كيلومتر طي شده در روز موثر است . فرض ما ‌مي خواهيم تأثير تغييرات يكي از عوامل فوق را بررسي كنيم . اگر بخواهيم اثرات ماليات

محمدصادق افتتاحي

برفروش بنزين را در كيلومتر طي شده بررسي كنيم با توجه به تاثير ماليات برفروش روي قيمت بنزين ، براي بررسي اين اثر مالياتي ساير عوامل را ثابت فرض كرده و تغيير در كيلومتر طي شده را در اثر تغيير قيمت بررسي مي كنيم .

چگونه كالاهاي توليد شده توزيع شود ؟

فرض كنيد رابينس و جمعه در جزيره اي زندگي كنند و براي اين دو نفر دو حالت مطرح
مي شود :

1.        هر دو در يك جا زندگي كنند و توليد و مصرف نمايند.

2.       هر يك به طرفي رفته و نسبت به توليد كالايي كه در آن مزيت دارد بپردازد و با هم كالاها را مبادله كنند .

در جامعه با كميابي و كمبود منابع و محدوديت زمان مواجه هستيم و با توجه به كميابي او انتخاب مي كند. مثلاً اگر بخواهيد به شكار بپردازد مقدار ميوه كمتري را مي تواند جمع آوري نمايد و يا اگر آقاي رابينسن كروز در كنار ساحل زير آفتاب دراز بكشد و استراحت كند . هزينه واقعي استراحت ( هزينه فرصت ) ارزش آن چيزهايي است كه او با دراز كشيدن از توليد آنها چشم پوشيده است .

كالاهاي سرمايه اي و كالاهاي مصرفي :

كالاهاي سرمايه اي و كالاهاي مصرفي عامل ديگري در رابطه با انتخاب نوع كالا براي توليداست اگر كشوري منافع امروز را براي فوايد و سودآينده مبادله نمايد توليد سرمايه كرده است و سرمايه گذاري براي كالاي مصرفي يا كالاي سرمايه اي بستگي به اقتصاد و سياست هر كشور دارد .

محمدصادق افتتاحي

فصل دوم – سيستم هاي اقتصادي

قسمت اول اقتصاد با برنامه ريزي متمركز :

در چنين اقتصادي دولت مالك عمده محسوب شده و مالكيت خصوصي در ابعاد كوچكي وجود خواهند داشت سازمان برنامه ريز ، برنامه ريزي ها را با استفاده از كامپيوتر بعهده دارد و مقدار بكارگيري نهاده ها مثل مواد اوليه ، كار ، انرژي و غيره را براي توليدات تعيين مي كند و دولت با مشخص كردن دستمزدها و حقوق ها ، سياست توزيع درآمد را نيز انجام مي دهد برنامه ريزي مركزي جايگزين مكانيزم قيمتها ( در بازار آزاد) مي شود . حكومت مركزي يا سازمان
 برنامه ريزي مركزي مشخص مي كند چه كالا و خدماتي و به چه مقدار توليد شده و چگونه توزيع گردد .

قسمت دوم – اقتصاد بازار آزاد :

عبارت بازار مكاني را مجسم مي كند كه در آنجا متقاضي ها و عرضه كنندگان اشتغال به مبادله كالاها و خدمات دارند امروزه خريد و فروش از طريق پست و تلويزيون و يا كامپيوتر متداول
مي باشد . رفتار خريداران و فروشندگان در نظام اقتصاد آزاد تعيين مي كنند كه چه توليد شود ، به چه مقدار توليد شود ، چگونه توليد شود و چه كسي آنرا دريافت كند .

تركيب كالاها و خدماتي كه درهر بازار آزادي يافت مي شود به وسيله سليقه و ترجيحات مصرف كنندگان تعيين مي شود . مصرف كنندگان با اين تصميم كه كالا يا خدمتي را خريداري بكنند يا نكنند راي به توليد و يا عدم توليد آن كالا مي دهند . مكانيزم قيمت ها تعيين كننده
جهت گيري هاي اقتصادي است و دولت دخالتي در فعاليت هاي اقتصادي ندارد .

محمدصادق افتتاحي

قسمت سوم – سيستم اقتصادي مخلوط ، بازار و دولت :

ماليات و قوانين ابزارهايي هستند كه در اقتصادهاي مختلط دولت به وسيله آنها مكانيسم بازار را اصلاح مي كند .

اقتصاد ايران :

سيستم اقتصادي ايران مخلوط يا تركيبي مي باشد يعني در كنار وجود بازارهاي آزاد ، دولت بعنوان راهنما ، كنترل كننده بازارها در جهت كارايي در استفاده از منابع و توزيع كننده
درآمد است .

 برخي از اصول قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران : (مخصوص دانشجويان پيام نور)

اصل 30 – آموزش ، اصل 31- خانه،  اصل 44 – نظام اقتصادي ايران سه پايه دولتي – تعاوني – خصوصي دارد ،اصل 52 – بودجه ، اصل 54- ديوان

اصل سي ام : دولت موظف است آموزش و پرورش را تا پايان تحصيلات متوسطه به صورت رايگان در اختيار افراد قرار دهد .

 اصل چهل و چهارم : نظام اقتصادي ايران بر سه پايه تعاوني ، خصوصي و دولتي استوار
است .

اصل سي و يكم : داشتن خانه اي مناسب حق هر فرد و خانواده ايراني است .

اصل پنجاه وچهار : ديوان محاسبات كشور زيرنظر مجلس شوراي اسلامي فعاليت مي كند
(صفحه 37 كتاب) .

اصل پنجاه و دو: بودجه سالانه كشور توسط رئيس جمهور تصويب  و به مجلس شوراي اسلامي تقديم مي گردد .

محمدصادق افتتاحي

كاربرد منحني امكانات توليد :

منحني امكانات توليد چنان منحني است كه كليه تركيب هاي ممكن از كالاها و خدمات را كه
مي توانند توليد شوند را نشان مي دهند به شرطي كه از كليه منابع جامعه به صورت كارآمد استفاده شود .

فرض مي كنيم آقاي رابينسون در نظر دارد با استفاده از وقت ، نيروي كار خود و منابع موجود در جزيره اي كه در آن زندگي مي كند اقدام به توليد مواد غذايي و پوشش (پوشاك) نمايد .

آقاي رابينسون اگر تمام امكانات را در جهت توليد مواد غذايي بكار ببندد در نقطه A قرار خواهد گرفت .

آقاي رابينسون اگر تمام امكانات را در جهت پوشش بكار ببندد در نقطه B قرار خواهد گرفت .

و اگر تركيبات مختلف مواد غذايي و پوشش را بخواهيم روي منحني AB قرار خواهيم گرفت .

آقاي رابينسون با حركت از نقطه c  بطرف D ، مواد غذايي بيشتري توليد خواهد كرد ولي به خاطر محدوديت هاي موجود مجبور است از توليد مقداري از پوشش چشم پوشي كند مقدار S₁S₂ كه از توليد پوشش كاهش يافته ، هزينه فرصت ، توليد اضافي F₁F₂ از مواد غذايي است .

در شكل نقطه g تركيب هايي از كالا را مي دهند كه خارج از دسترس است .

نكته : نقاط روي منحني امكانات توليد نقاطي هستند كه نشانه اشتغال كامل عامل كار و به كارگيري كارآمد منابع است و نقاط درون و زير منحني مثل Z عدم اشتغال و عدم كارايي را