جای خالی شرع در اعلامیه جهانی حقوق بشر

گفتار ششم : جای خالی شرع در اعلامیه جهانی حقوق بشر

درک لزوم ابراز احساسات و علاقه جدی به شؤون و اصول ارزشی انسان و تقلیل درد های متنوع که از

تضادها و تزاحم های جانسوز در بین انسان ها در جریان است و همچنین درک عظمت و اصول باارزش

روابط هم نوعی و برادری میان آن ها ، انگیزهای اصلی تدوین اعلامیه بوده است .

( علامه محمد تقی جعفری )

اعلامیه جهانی حقوق بشر به عنوان سندی بین المللی شناخته می شود . که به استناد از آن می

توان آزادی های اساسی را تا حدی تضمین نمود ، ولی همواره با وجود این سند جهانی و پذیرش آن

توسط کشورهای جهان، چه بسا حقوقی که ضایع و محدودیت هایی که اعمال شده است ، اخیراً در

جهان اسلام مباحثاتی پیرامون اعلامیه جهانی حقوق بشر و علی الخصوص مطابقت آن با موازین

شریعت مطرح گردیده است . برخی از طرفداران حقوق بشر ( مسلمان و غیر مسلمان ) اظهار نگرانی

نموده اند که اسلام یا دست کم شریعت به نحویکه امروزه اعمال می شود ،ممکن است با حقوق بشر یا

اعلامیه جهانی حقوق بشر و متعاقباً با حقوق بین المللی بشر همخوانی نداشته باشد . از سوی دیگر

برخی مسلمانان استدلال می نمایند که اعلامیه جهانی حقوق بشر در تعرض آشکار با اصول قوانین

شریعت بوده و از این رو مناسب جهان اسلام نمی باشد . شاید بتوان اساسی ترین تفاوت میان نگرش

اسلامی و بین المللی به حقوق بشر را خود این مفهوم دانست .

در حالی که اعلامیه جهانی حقوق بشربر جهانشمولی حقوق بشر تأکید می کند ، اسلام دو دسته از

حقوق را بر می شمارد : حقوقی که انسان ها بواسطه آن که مخلوقات خداوند هستند از آن بهره مندند

و حقوقی که می توانند اعطای آن ها را از همنوعان خود انتظار داشته باشند و این مورد اخیر است که

دیگران آن را به عنوان حقوق بشر می شناسند . حقوق دسته نخست نیز ناشی از اعتقاد به خداوند و

مذهب می باشند. در این مفهوم تنها خداوند است که صاحب واقعی حقوق است و بهرمندی انسان ها

از این حقوق

در پرتو متابعت ایشان از فرامین الهی میسر می گردد . این ها ابتدا و قبل از هرچیز حقوقی هستند که

افراد باید به منظور بهره مندی از آن ها به پیروی از دستورات و قوانینی که خداوند مقرر کرده است گردن

نهند و تنها از طریق همین نظام اعتقادی میسر می گردد ، و از این رو غیر مسلمانان از دایره شمول آن

خارج می گردند .

در واقع اسلام حقیقی را برای افراد به صرف انسان بودنشان برمی شمارد و از منظر نو گرایانه تفاوتی با

بسیاری از حقوق بر شمرده در اعلامیه جهانی حقوق بشر ندارد . برای مثال حق حیات از منظر اسلام

حقی بنیادین برای مسلمانان به شمار می آید . همچنین در اسلام افراد قطع نظر از مذهب خود ، از حق

حمایت در برابر صدمات فیزیکی برخوردارند ، مگر در صورت ارتکاب جرایمی که بر اساس موازین شریعت

مستحق مجازات بدنی یا مرگ هستند در این راستا برخی از کشور های اسلامی موافق اعلامیه جهانی

حقوق بشر هنوز مجازات مرگ را به اجبار در می آورند . در کشور های دموکراتیک غیر اسلامی قدرت

انحصاری اجرای عدالت در اختیار دولت است در اسلام این قدرت تنها در اختیار خداوند است که تجلی آن

را در حقوق اسلامی شاهدیم^1.

بدین گونه است که حقوقی که اعلامیه جهانی حقوق بشر طی سی ماده به رسمیت شناخته است ،

در شرع مقدس اسلام حدود هزار و پانصد سال پیش برای افراد بشر درنظر گرفته شده بود . با وجود

بسیاری از مطابقت ها بین مواد اعلامیه جهانی حقوق بشر و شرع مقدس اسلام به وضوح خلاء شرع را

در این اعلامیه می توان دید. آنجا که از حقوق بنیادین بشر صحبت می شود بی آنکه نامی از شریعت

برده شود و حتی یاد شود که این حقوق را خداوند به بشر عنایت داشته .

حجت الاسلام عمید زنجانی در این باب بر این عقیده است که : « 1. مبانی فلسفی و عقیدتی بسیاری

از اصولی که بنام حقوق بشر مطرح گردد و حتی مفاهیم برخی از این اصول از دیدگاه اسلام با آنچه که

در تفکر غربی تحت همین عنوان ارائه می شود متفاوت و احیاناً فاقد مشترکات اصولی ست .

2. بری کسانی که حتی مختصر اطلاعاتی از اسلام و تاریخ آن دارند روشن است که بحث حقوق بشر از

دیدگاه اسلام صرفاً یک بحث انفعالی و تطبیقی نیست و ما امروز از آن جهت به این بحث کشانده شده

ایم که در برابر اندیشه های حقوقی و سیاسی غرب تفکر مشابهی را به نام اسلام مطرح نماییم و یا

صرفاً در مقایسه دو دیدگاه خود را از عقب ماندگی تبرئه نمائیم . اصولی چون کرامت انسان و آزادی و

مساوات و برخورداری از امنیت و دفاع مشروع و تأمین اجتماعی و تعلیم و تربیت و نفی اکراه و اجبار و

حمایت از حقوق زن و کودک و حرومات جامعه و احترام به مالکیت و دیگر مفاهیم حقوق طبیعی و فطری و

قراردادی انسان ، از مفاهیم و مقوله های حقوقی و سیاسی آشنا در فقه و تاریخ اسلام می باشد.

وقتی مباحث عمده عدالت اجتماعی و مفاهیم و ارکان تحقق امت از دیدگاه اسلامی مطرح می شود

خود به خود این اصول و مفاهیم که امروز به حقوق بشر شهرت یافته مورد بحث قرار می گیرد . بدون

تردید با مراجعه به نصوص اسلامی و تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی جوامع اسلامی در طول پانزده

قرن می توان به وضوح به این حقیقت پی برد وجود یک تصور و اندیشه مشخص اسلامی در زمینه مسائل

حقوق بشر را دریافت و به این حقیقت پی برد که مسائل حقوق بشرچه در تئوری و چه در عمل همواره

در تاریخ اسلام مطرح و مورد توجه بوده است ... »

..........................................

1.Musab-Hayatli مقاله اسلام ، حقوق بین المللی و حمایت از پناهندگان و افراد جابجا شده ی داخلی ،

ترجمه مهرداد محمدی کارشناس ارشد حقوق بین المللی دانشگاه علامه طباطبایی