امیر کوچی کارشناس ارشد الهیات و معارف اسلامی
مقدمـه
 اسلام دین جهانی وخطاب های قران ، متوجه همه ی انسانهاست ،آموزه های اسلامی برای هدایت همه جهانیان است وخداوند تحقق جامعه ی آرمانی اسلام رابر روی زمین وعده داده است اما برای عبور از واقعیت های موجود (تقسیم بندی های جغرافیایی)تا رسیدن به نظام ایده ال ونهایی امامت جهانی نیز چاره ای اندیشه شده است به تعبیر بهتر اسلام هم دارای نظام حقوق بین المللی متعلق به خود است وهم ضرورت هایی که در مورد حاکمیت قانون های بین المللی در کل جهان در باره ی آن صادر است به خصوص که در اسلام اهداف وآموزهایی وجود دارد که تحقق آنها بدون استقرار واستحکام حقوق بین المللی مقدور نیست،بدین دلیل اسلام به عنوان یک مکتب براصل ارتباط با دیگران تاکید ویژه دارد واز همان بدو طلوع اندیشه زندگی مسالمت آمیز رادر قالب یک اعلامیه ی جهانی مطرح ساخت .حکومت اسلامی ومسلمانان وظیفه دارند زمینه نشر فرهنگ وآموزه های اسلامی را میان ملتهای مختلف فراهم سازند به همین دلیل اسلام هجرت برای این امر را می ستاید وپناه دادن به مشرکان وکافران را برای تحقق دراین زمینه تجویز کرده است.مسلمانان صدر اسلام در این زمینه تلاش های خوبی کردند از دیدگاه اسلام همه ی افتخارات حسبی ونسبی و........ مردود است ونظام ارزشی اسلام بر محور تقوا دور  می زند. 


اصل استقلال سیاسی و نفی سبیل
اسلام قرار دادی راکه موجودیت واستقلال شخصیت اسلام وجامعه اسلامی را به خطر بیندازد یا بهانه و دسیسه ای برای نفوذ وسیاست بیگانگان گردد فاقد ارزش می داند وهمچنین به مسلمین هرگز اجازه نمی دهد به عنوان اتحاد و هم پیمانی خود را در برابر متحدین وگروه های مذهبی متعهد ببازند وشخصیت فکری وعقیده خود را از دست بدهند و با آنان آنچنان یگانگی کنند که به دنباله ی روی پرستش واتکاء و قبول سیادت بیگانگان منجر گردد.
اسلام با چنین دوستی وتولی سخت مبارزه میکند وصریحا مسلمین را از ارتکاب به این نوع خیانت منع و تهدید می نماید.   ( زنجانی ، 1383 ، 303/5 )
قرآن در این رابطه چنین می فرماید:
گروهی از اهل کتاب آرزودارند که شما راگمراه کنند ولی جز خودشان را گمراه نمی کنند اما نمی فهمند.                   ( آل عمران /69 )
در جای دیگر می فرماید:
آنان اگر راهی بر شما پیدا کنند دشمنان خواهند بود ودستها وزبانهایشان رابه بدی سویتان بگشایند و دوست دارند که شما نیز کافر شوید. ( ممتحنه / 2 )
 
 
اصل همزیستی مسالمت آمیز ( استراتژی وحدت )
همانطور که جنگ وصلح محوری ترین واساسی ترین مساله حقوق بین المللی معاصر محسوب می شود در اسلام نیز  زیر بنای اصلی فقه سیاسی و بنیان اساسی حقوق بین الملل خط ومشی کلی سیاسی پس از مساله حاکمیت در رابطه با این دو مساله تبیین میگردد به این معنی که کدام یک از دو خط مشی اصل وثابت وکدام امر عارضی واستثنایی است که تنها با مجوز شخص مشروع تلقی می شود. فقها معمولا در مسائل بسیارمهم نخست به تاسیس اصل وقاعده می پردازند به نحوی که اگر حالت استثنایی از آن قاعده وجود داشته باشد الزاما باید یک دلیل ثابت گردد.( زنجانی ، 1383 ، 42/5 )
طرح تئوری حکومت جهانی در اسلام نه تنها فلسفه ی وجودی صلح وهمزیستی مسالمت آمیز را نفی نمی کند وآن را به مخاطره نمی افکند بلکه به آن به عنوان یک ضرورت جهانی تثبیت وغیر قابل اجتناب نظر می افکند درست است که هدف نهایی در خط مشی کلی اسلام تشکیل حکومت واحد جهانی است واگر روزی این ایده آل اسلامی جامه ی عمل بپوشد غایت وجود ی حقوق بین المللی منتفی میگردد ولی این حقیقت بدان معنی نیست که اسلام برای نظام حقوقی در روابط بین المللی اعتباری قائل نیست وچنان که روند کنونی اروپا در رسیدن به وحدت اروپا به معنی حقو ق بین المللی نمی باشد. ( همان ، ص 44/5)
صلح اساس زندگی اجتماعی انسانهاست واین اصل ریشه در فطرت انسان دارد در دیدگاه اصولی واساسی نیزاین اصل درباره ی روابط انسانها در زندگی اجتماعی رعایت گردیده وتوصیه های مکرر اسلام در زمینه روابط اجتماعی وسیاسی بر پایه صلح وهمکاری متقابل نیکوکاران ومناسبات پرهیز کارانه در قلمرو حیات ملی است ونیز در محدوده ی بین المللی ودر سطح وسیعتر فراگیر تئوری جامعه ی واحد بشری استوار گردیده است
آیه ی صریح « یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر وانثی وجعلناکم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اکرمکم عندالله أتقاکم ان الله علیم خبیر » ( حجرات ، 13 )
در آیه مشابه اسلام سمت گیری انسانها را با وجود تفاوتهای شکلی وظاهری انسانها که لازمه تعداد ومعارفه است به سوی رشد وشکوفایی مناسبات صلح آمیز میان گروه های متفاوت وگوناگون ترسیم می کند وهشدار می دهد مبادا اختلاف های صوری گروه های انسانی آنها را از حالت صلح دور کند وبه ستیز وجنگ وا دارد.
اسلام برای تحقق بخشیدن وگسترش حالت صلح در میان ملتها وجلوگیری از بروز روابط خصمانه و درگیری های خونین نه تنها برای قراردادها ومعاهدات بین المللی ارزش حقوقی فوق العاده ای قائل شده بلکه اصولا ملتها وگروه های دیگر را نیز برای انعقاد پیمانهای صلح دعوت کرده وجامعه ی اسلامی توصیه می نماید که همواره دراین زمینه پیشقدم میباشند. ( زنجانی ، 1383 : 37/5 )
اصل جهانشمولی اسلام
دریک حکم کوتاه اسلام میخواهد که از انسانهای موجود درکره زمین فقط یک امت بهم پیوسته وواحد در کره زمین بشری فراهم آورد یعنی کشوری به عرض وطول جغرافیایی همه ی کره ی زمین ودولتی به شعاع فعالیت وصلاحیت همه انسانها و سرزمینها .
بنابراین نظام حقوقی اسلام را می توان از دو دیدگاه نگریست.
کمال مطلوب : (یا آنچه که باید باشد) : دراینجا فرض در ان  است که مقررات حقوقی می باید بر جامعه ای حکومت کند که ایده ال اسلام است و در ظرف خارج نیز تحقق یافته است.
وضع موجود یا حقایق انکارناپذیری که هم اکنون هستند.این باید با توجه به وضع موجود جهان یعنی در شرایطی که وحدت ویکپارچگی هنوزبر جامعه ی بشر سایه نیفکند می خواهیم مقررات حقوق اسلام را به کار بندیم.
در دیدگاه نخست می بینیم اسلام نظامی نیست که به یک منطقه خاص جغرافیایی ویا گروهی مخصوصی از افراد انسانی انحصار یافته باشد واما در دیدگاه دوم نگرش واقعیت است واقعیاتی که هر چند به باور ما غیر منطق ونامعقول می نماید ولی هستند ووجود دارند .امروزه چه کسی است که منکر وجود جوامع مختلف بر پهنه ی زمین بتواندشود.جوامعی با بینشها،معتقدات وهدف هایی بسیار رنگارنگ وگوناگون که همه ی شان البته در مقیاس اسلام گمراه بوده بر خلاف فطرت سالم انسانی گام برمی دارند . ( خلیلیان ،1377 ، 110)
اسلام از بدو ظهور خود با یک دید جهانی خود را به مردم عرضه می کرد :
« وما ارسلناک الا کافه للناس بشیرا ونذیرا » ( سباء /28 )
« قل یا ایها الناس انی رسول الله .........جمیعا» ( اعراف / 158 )
سوره سباء واعراف هردو مکی هستند ترسیم سیاست جهانی در آیات مکی می رساند که پیامبر آن طور نبود که پس از پیروزیهای چشمگیر وروز افزون خود تازه دیدگاه خود را تغییر داده وناگهان بر همه ی جهان چشم طمع دوخته باشد.
 

جهانی بودن اسلام دارای دو بعد زمانی ومکانی است یعنی :
هم برای عموم بشریت هر کجا که باشند وهم برای همه ادوار تا روزی که نسلهای بشری پیاپی زاده شوند . پس این گستردگی واین جاودانگی بیانگر رسالت جهان اسلام است.(خلیلیان ، 1377 ، 224 ) هدف نهایی اسلام مانند سایر ادیان جهانشمول الهی تشکیل یک جامعه جهانی واجرای نظام حقوقی واحد درسراسر گیتی است .در یک جمله کوتاه اسلام می خواهد که انسانهای موجود در کره زمین فقط یک امت بهم پیوسته وواحد بشری فراهم آورد یعنی یک کشور به عرض وطول جغرافیایی همه ی کره زمین ودولتی به شعاع فعالیت وصلاحیت انسانها وسرزمینها
پیامبراکرم (ص) از ابتدای بعثت با ارسال نامه پادشاهان وسران کشورهای مختلف جهان را به دین اسلام بر خواند وبا این عمل رسالت جهان اسلام را پی گرفت.  (ابراهیمی ،1377 ، 52 )
اصول دعوت به اسلام
بنابر این اصل دعوت مسلمانان باید در معاشرت های خود با کفار به گونه ای رفتار کنند که آنان به اسلام دعوت شوند وحقانیت اسلام وچهره ی حقیقی آن را با گفتار وکردار نیک برای انان روشن سازند پیامبران الهی با هدف یکتا پرستی بشر وایجاد قسط وعدل درروی زمین برانگیخته شدند این هدف مشروع وبزرگ آنان را از بکار گیری وسایل و راههای  نا مشروع واجبار افراد در پیروی از خود ونیز اکراه در پذیرش دین حق باز می داشت.
( شریعتی ، 1381 ، 54 )
خداوند به پیامبرش گوشزد می کند که اکراهی در دعوت مردم به ایمان آوردن وجود ندارد وتو نیز اصرار نکن .همچنین درآیه شریفه "لا اکراه فی الدین قد تبیین الرشد من الغی" ( بقره 256 ) نیز اکراه در پذیرش دین را نفی کرده وآزادی عقیده را به عنوان اصلی استوار برای  بشر به ارمغان آورده است .پس با این حال وضیفه ی پیامبر چیست؟می توان گفت پیامبر همچنان که از اصطلاح "رسول"یا "پیامبر"بر می آید اولا وظیفه ابلاغ دستورهای  الهی به مردم را داشتند پیامبر موظف به دعوت مردم به این حق است وابراز دعوت را خداوند در اختیار او گذاشتند که عبارتست از منطق واستدلال قوی به همراه کردار ورفتار مناسب با آن ودر صورت لزوم جدال نیکو . ( همان ، ص 55 )
 
 
اصل مشارکت و تعاون بین المللی
تعاون ومشارکت در تاریخ زندگی اجتماعی بشر به صورت اصل عقلایی و مثبت قدمت طولانی دارد .اصولا آغاز زندگی اجتماعی با همکاری توام بوده وتمدن بشری در بستر زمان ودر پرتو اصل مشارکت شکل گرفته است.
اسلام ضمن تایید اصل مشارکت وتعاون به عنوان یک اصل عرفی ومقبول با ارائه معیار اصل حوزه قلمرو آن را توسعه داده وبه آن جنبه ی الهی وانسانی داده است " وتعاونوا علی البر والتقوی ولا تعاونوا علی الاثم والعدوان" ( مائده / 2 ) آنچه در این آیه در زمینه تعاون آمده یک اصل کلی اسلامی است وابعاد گوناگون مسائل اجتماعی رادر دو حوزه ی داخلی و   بین المللی آن شامل می شود بر اساس این اصل مسلمانان وظیفه دارند در کارهای نیک وسودمند همیاری کنند  و از همکاری در اهداف باطل وضد انسانی بپرهیزند. (سلیمی ، 1382 ، 239 )
از دیدگاه قران کریم برّ (نیکی) وتقوا (پرهیز کاری) مبنای تعاون ومشارکت است .این دو معیار که سراسر نظام ارزشی اسلام را در بر می گیرد یکی جنبه اثباتی دارد واشاره به اعمال مفید است ودیگری جنبه ی نفیی دارد وبه جلوگیری از اعمال خلاف ناظر است به این ترتیب تعاون باید هم در دعوت به نیکی ها وهم در مبارزه با بدیها انجام گیرد. ( همان ص 240 ) 
 
اصل حمایت از ملتهای تحت ستم
قران کریم حمایت از مبارزات حق طلبانه را از اهداف رسالت پیامبر واز وظایف مسلمانان می داند وبه صورتهای گوناگون این اصل انسانی را مورد توجه وتاکید قرار داده است در قران کریم آیاتی است که می گوید خداوند وعده یاری به انسانها داده است که در راه به دست آوردن حق خویش قیام کنند  "انا لتنصر رسلناوالذین آمنوا فی الحیاه الدنیا ویوم یقوم الاشهاد"  ( غافر 51 ) و در جای دیگر به پیامبر چنین وعده یاری می دهد " وینصرک الله نصرا عزیزا" ( فتح / 3 ) وبه مسلمانان مبارز این گونه نوید می دهد  "وینصرکم علیهم" ( توبه / 14 )
وآیات متعددی در قرآن یاری جستن را حق مظلوم وملتهای تحت ستم می داند که برخی از آنها عبارتند از:
" ولمن  انتصر بعد ظلمه فالئک علیهم من سبیل" ( شوری / 41 )
" والذین اذا اصابهم البغی هم ینصرون" ( شوری / 39 )
" وذکروا الله کثیرا وانتصروا من بعد ما ضلموا"  ( شعراء / 227 )
" یحب الله الجهر بالسوء من القول الا من ظلم" ( نساء / 148 )
بنابر آنچه گفته شد وبا استدلال به آیات فوق می توان چنین گفت: که فریاد کشیدن ویاری جستن حق ملتهای تحت ستم است وحمایت از آنان یک وظیفه الهی وانسانی می باشد وخداوند به کسانی که در راه احقاق حقشان مبارزه کنند کمک  می کند.

 
اصل برابری جوامع در اسلام
بدون تردید مادامی که نگرش بشر در این زمینه تحول پیدا نکند روند تعصب وخود برتر بینی نیز ادامه خواهد یافت اسلام به عنوان آیین جهانی در این زمینه دیدگاه ویژه خود را دارد واعتقاد به جهانی بودن اسلام مسلمانان را به ایجاد یک نظم جهانی هدایت می کند که هدف آن بر پایی حکومت خدا بر زمین بوده وشرط آن نیز اطاعت از مشیت الهی است این دیدگاه با      نظریه ی سلطه وکام روایی مبتنی بر نژاد ، زبان وقوم و ... تفاوت اساسی دارد .دین اسلام به مسلمانان اختصاص ندارد ، طریق  ورود به آن برای همگان که اسلام آوردند باز است در یک کلام هدف مسلمانان گسترش تمدن اسلامی وتحقق حکومت جهانی مبتنی بر اصل برابری براساس ایمان          می باشد و پایه گذاری نظامی که نیاز همه را صرف نظراز ملاکهای نژادی ومذهبی و........برآورده سازد چه اینکه قران مجید ضمن محکوم کردن دیدگاه های برتر بین یهود،نسارا،دعوت جاهلیت بر اصل برابری جوامع تاکید کرده است واصل برابری یکی از اصول مسلم در نظام حقوق اسلام است که در پرتو آن تمام بشر از منظر قانون نسبت به حقوق وتکالیفشان بدون هیچ تبعیضی از نظر نژاد ،ملیت،رنگ،خانواده یا عقیده برابرند.  
( سلیمی ،1382 ، 203 )
 
 
اصل انعطاف پذیری :
انعطاف پذیری در روابط بین المللی به عنوان یک سیاست استراتژیک یا تاکتیکی نقش مهمی در اثبات وتداوم صلح ایفا می کند .هنگامیکه سیاست گذاران تحت فشارهای شدید به تصمیم گیری های مهمی می پردازند انعطاف پذیری اصولی می تواند در حل بسیاری ازبحران های منطقه ای یا بین المللی تاثیر تعیین کننده ای داشته باشد.
چنان که اتخاذ موضع سر سختانه و دکترین مقاومت وتلافی همه جانبه نیز به نوبه خود در شکستن بن بست بحرانها حایز اهمیت بسیار است لکن یکی از این دو خط ومشی راباید انتخاب کرد چنانچه در سیاست خارجی آمریکا در زمان ریاست جمهوری آیزنهاور در مورد هند و چین سیاست پاسخ انعطاف پذیراتخاذ گردید ولی در دوران ریاست جمهوری جانسون استراتژی مقاومت وتلافی همه جانبه به کار گرفته شد.با توجه به مفاد مطلق وغیر مشروط آیه ی " وان جنحوا للسلم  فاجنح لها وتوکل علی الله"  ( انفال / 61 ) چنین اسباط می شود که سیاست در روابط بین المللی به صورت یک خط مشی مطلق ارائه گردیده است به ویژه با توجه به "توکل علی الله" می توان نفی هر نوع قید وشرط رادرانعطاف متقابل از مفاد آیه استنباط نمود اسلام این اصل رادر کنار اصل توسعه آمادگی رزمی تا سر حد اقتدار عالی پاسداری از صلح جهانی مطرح می کند و در چنین شرایطی بهایی که با سیاست انعطاف پذیری برای رسیدن به صلح پرداخت می شود چندان هم گران وسنگین نخواهد بود.               ( زنجانی ، 1383 ، 124 / 5 )
 
 
اصل تفاهم :
از آنجا که انسان فطرتا موجودی اجتماعی و دارای نعمت اندیشه واسلام آیین فطرت وپاسخگوی نیاز های فطری بشر و دین جهانی است تفاهم صورت اصل حقوقی الزام آور ومبنای روابط زندگی اجتماعی در اسلام اهمیت وجایگاه خاصی دارد. (مطهری، 1375 ، 344  )
در قران کریم به اصل لزوم تفاهم ونقش آن در گونه های روابط انسانی ،تامین زندگی با امنیت وتحقق اهداف والای انسانی توجه شده است خداوند به پیامبر دستور می  دهد که ملتها را به تفاهم در حداقل مشترکات مورد قبول همگان دعوت کند وخود در این عرصه الگو وپیشگام باشد .( سلیمی ، 1382 ، 210 )
قرآن به مسلمین سفارش کرده که در این مسیر الگو باشند "وقولوا للناس حسنا" ( بقره / 83 ) ازدیدگاه قران اصل تفاهم به صورت یک فرمان در جهت آغاز حرکت جهانی اسلام صادر شده است وتلاش در راه ایجاد تفاهم برای پیامبر یک فریضه الهی بوده است که یک توصیه اخلاقی .او وظیفه داشت این پیامبر را که دعوت به تفاهم است به پیروان ادیان آسمانی ابلاغ کند .شیوه آن حضرت در اجرای این فرمان الهی خود بیانگر اهمیت اصل تفاهم به عنوان یک اصل الزام آور حقوقی در حقوق بین المللی اسلامی است.( همان / ص 2
 
اصل سیاست خارجی
وقتی دولتی اسلامی سایر دولتهای غیر اسلامی را به رسمیت شناخت طبقاتی می تواند با آنها رابطه ی متقابل فرهنگی ،اقتصادی،سیاسی وحتی نظامی داشته باشند،مقصود اصلی حقوق بین المللی نیز همین است که این روابط رادر قالب وضع مقررات بین المللی سامان وسازمان دهد.
در همین راستا در نظام حقوقی اسلام ،اصول پیش بینی شده که دولت اسلامی موظف است آنها را در روابط خود با سایر  دول و نیز معاهداتی که با آنها منعقد می نماید مراعات کند که برای نمونه به دو اصل آن اشاره می کنیم.
اصل عدالت وستم ستیزی :
در شریعت اسلام به طور کلی ودر همه ی روابط فردی واجتماعی اصل عدالت نه به طور یک جانبه وآنجاکه به نفع خود است بلکه به طور دو جانبه وحتی آنجا که به ضرر خود باشد مورد تاکید قرار گرفته است براین اساس در روابط  بین المللی دولت اسلامی نیز اصل بر نفی روابط غیر عادلانه است ودولت اسلامی نه تنها حق ندارد که در این رابطه به ستم پذیری تن دهد بلکه از هر گونه ستمگری نیز باید اجتناب کند چرا که اساسا تحقق عدالت یکی از مهمترین اهداف انبیاء ودین بین اسلام ودر آیه ی 25سوره حدید نیز بر این مطلب تاکید شده است . ( دانش پژوه ، 1380 ، 12 )
اصل عزت  و استقلال :
به موجب این اصل دولت اسلامی موظف است که در برقراری رابطه با سایر دولتها وانعقاد معاهدت دو یا چند جانبه ونیز عضویت در سازمانهای بین المللی به گونه ای عمل کند که موجب شکست قدرت اسلام واستیلای دولتهای بیگانه بر مسلمانان نگردد .آیه ی شریفه "ولن یجعل الله للکافرین  علی المومنین سبیلا"                      ( نساء / 814 ) وحدیث معروف نبوی « الاسلام یعلو ولا یعلی علیه » مبنای این اصل است. « ( همان ، ص 222 )
اصل اعتزال
اساس روابط بین المللی به لحاظ حقوق بین الملل اسلامی ،اصل همزیستی وتفاهم است وحکومت اسلامی به موجب اصل رسالت جهانی عهده دار یک وظیفه ی فرهنگی در روابط برون مرزی خود می باشد البته به ابن امر که وسیله ی اجرای اصل مزبور مراعات همان اصل همزیستی ونیز مبادل عواطف نرم انسانی ونمایش ارزشهای والای بشری به بیگانگان است.
در ماجرای موسی (ع) می خوانیم که او به کفار گفت :اگر دعوتم را نمی خواهید بپذیرید پس لااقل در کارم نیز مداخله نکنید (وان لم تومنوا لی فا عتزلون ( دخان/ 21 )
ودر سرگذشت ابراهیم (ع) نیز می بینیم که وی پس از احساس بی ثمری در تبلیغ وپس از تهدید وبه سنگسار ،ناچار روش عدم مداخله را در پیش گرفته اعلام می دارد " واعتزلکم وما تدعون من دون الله "( مریم / 48 )
 اعتزال واژه ای است که در قران هم به معنای عدم مداخله (خود را به کنار گذاشتن )آمده وهم به معنای بی طرفی (عدم جانبداری و درگیری های نظامی) آمده است.( خلیلیان ، 1377 ، 228 )
اساسا اگر مبنا در روابط بین المللی اسلامی اصل همزیستی است چنین اصلی همان عدم مداخله در امور کشورها ی آرام وصلح جورا ایجاد میکند .
در جنگ موته برخی از قبایل بر ضد مسلمانان هم داستان شدند .در این میان قبیله ی بنوغنم به پند زن کاهنی گوش فرا  داد و به شاخه های دیگر قبیله « لخم » اعلام به بی طرفی واعتزال نمود . ( ابن هشام ، 1355 ، 24/4 )
قرارداد صلح :
 قرار دادهای بین المللی در اسلام
الف: قرار دادهای معین :
قراردادهایی است که در فقه اسلام شراط ومقررات خاصی برای آنها بیان شده است این قراردادها در حقوق بین المللی اسلام عبارتند از: قرارداد امان ، ذمه، هدنه وصلح
به طور کلی این قرار دادها را به دو بخش موقت ودائم تقسیم کرد.
قرار دادهای موقت:
قرار دادهایی که برای مدت زمان معینی منعقد می شوند وبا انقضای مدت قرار داد خاتمه می یابد این قراردادها شامل قرارداد امان وهدنه می شود.
قرارداد امان:
قراردادی است که با فردی غیر مسلمان از افراد دارالحرب که تقاضای امان برای ترک میدان جنگ یا اقامت موقت در دارالاسلام برای تجارت ،زیارت یا سفارت کرده است بر طبق مصالح منعقد می شود .امان ممکن است از سوی دولت اسلامی ویا فرد مسلمان به هر غیر مسلمانی اعطا می شود تنها شرطی که در قرارداد وامان وجود دارد این است که نباید بر خلاف مصالح مسلمین بوده ویا دارای مفسده ای باشد.( قنواتی ، 1377 ، 287 )
قرار داد هدنه :
در صورت اقتضای مصلحت مسلمین می توان با مشرکین وکفار اگر چه بر شرک کفر خود پایداری کنند قرار دادی منعقد شود وجنگ ترک شود مانند معاهدت پیامبر با یهود مدینه این قرار دادها را مهادنه ،معاهده ، یا مواعده نیز می گویند هدنه بر وزن فصله به معنی آرمیدن وآرامش دادن است در لغت به معنای صلح بین جنگ کنندگان نیز به کار می رود پس قرار داد هدنه یک قرار داد متارکه جنگ است. ( قنواتی ، 1377 ، 288 )
قرار داد های دائم:
قرار دادهایی که در آنها مدت تعیین می شود ودائمی است قرار دادهای ذمه صلح دائمی هستند .
قرار داد ذمه:
بین امام وجانشین وی ومردم سرزمینهای فتح شده منعقد می شود یکی از انواع قراردادهای ذمه این است که کشوری از دولت اسلامی در جنگ شکست خورده وبا امضای قرارداد تسلیم شدن خود را اعلام کرده که در این صورت جزئی از دارالاسلام است و اتباع آن از حقوق اتباع دارالاسلام برخوردارند .
قرارداد صلح:
درباره انعقاد صلح دائم تردید های وجود دارد دلیل صحت ودرستی قرار دادهای صلح عبارتند از:
ادّله تاریخی : پیامبر اسلام به محض ورود به مدینه معاهداتی یا یهود مدینه منعقد کردند که در آن تکالیف وتعهداتی بر عهده طرفین قرار گرفت در این قرارداد به طور صریح بر دائمی بودن قرارداد تصریح شده است .                      ( همان ص 290- 289 )
ادله ی قرانی به آیه ی "الذین صلون الی قوم بنیکم وبینهم میثاق اوجاووکم حصرت صدورهم ان یقاتلونکم او یقاتلواقومهم ولو شاء لسلطهم علیکم فلقاتلوکم فان اعتزلوکم فلم یقاتلوکم او یقاتلوا و لو شاء الله و لسلطهم علیکم فلقاتلوکم فأن اعتزلوکم فلم یقاتلوکم والقوا الیکم السلم فما جعل الله لکم علیهم سبیلا" ( نساء / 90 )
اسلام دین الهی است در احکام وآموزه های آن بر اصل صلح وزندگی مسالمت آمیز واصلاح بین مردم تاکید شده است .طرح اسلام این است که رفتارتان با دشمنان به گونه ای باشد که آنها با شما دوست وصمیمی شوند اصولاگزینش نام اسلام برای دین محمد (ص) تاکید بر اهمیت صلح وامنیت از دیدگاه اسلام است.                        ( سلیمی ، 1382 ، 170 )  
 
اصل وفا به تعهدات
"یا ایها الذین امنوا وافوا باالعقود ( مائده / 1 )
ای کسانی که ایمان آورده اید به عهدها و قرار دادهایی که منعقد می کنید وفادار باشید .
"واوفوا باالعهد ان العهد کان مسوولا " ( اسراء / 34 )
به پیمان خود وفا کنید از هر پیمانی بازخواست خواهد شد.
"والمومنون بعهد هم اذا عاهدوا" ( بقره / 177 )
آنان کسانی هستند که چون تعهد سپردند وفا کنند.
در آیات اخیر که علایم ایمان بر شمرده شده است لزوم وفای به عهد از جنبه ی حقوقی پا فراتر می گذارد و به عنوان ممیز وعلامت ایمان معرفی می شود گویی حس وفای به عهد از ایمان سر چشمه می گیرد وخیانت به عهد ناشی از نقص یا فقدان ایمان است.
( زنجانی ، عباسعلی ، فقه سیاسی حقوق تعهدات بین المللی و دیپلماسی در اسلام ص 35 )
در تعدادي از سوره هاي قران كريم ، پايبندي به عهد  و پيمان تأكيد شده است :
* و لكن البر من آمن بالله ..... و الموفون بعهدهم عاهدوا ( بقره 177 )
* الا الذين يصلون إلي قوم بينكم و بينهم ميثاق ( نساء 90 )
* يا ايها الذين آمنوا أوفوا بالعقود ( مائده 1 )
* و بعهد الله أوفوا ( انعام 152 )
* و الذين هم لأماناتهم و عهدهم راعون ( مؤمنون 8 )
اين آيه هاي روشن ، به وضوح دلالت مي كنند كه معاهدات و پيمان ها در شريعت اسلام ، چه قداستي دارند . برخي  مي پندارند كه سياست يعني شناخت روش هاي حيله گري ، در حاليكه در اسلام اخلاق سياسي بر پايه ي وفا و يكدلي استوار است نه خيانت و نيرنگ . ( حسيني ژرفا ، 1382 ، 279 )
در جمهوري اسلامي ايران نيز رعايت وفاي به عهد و قراردادهايي كه دولت ايران با ساير  دول منعقد مي نمايد طبق ماده ي 9 قانون مدني در حكم قانون بودن و تخطي و تخلف از قوانين ايران به هيچ وجه جايز نيست . البته طبق اصول 77 و 125 قانون اساسي انعقاد و امضاي هر گونه موافقت نامه ، قرارداد و ساير عهود ديگري كه دولت ايران  با ساير دول مايل بدان مي باشد بايد پس از تصويب مجلس شوراي اسلامي توسط نمايندگان دولت صورت گيرد . بنابراين روشن است كه اين امر در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران تا چقدر مهم شمرده شده است . ( شعباني ، 1382 ، 256 )
-  صيانت سيادت در تعهدات بين المللي :
حفظ سيادت اسلام و جامعه ي اسلامي از جمله وظايف عمومي و از آن سلسله ضروريات اسلام است كه نقض آن از حدود اختيارات مسلمين خارج بوده ، تعهدات بين المللي نمي تواند ناقض آن باشد . از اينرو ، در قراردادهاي بين المللي كه مسلمين اقدام به امضاء و تصويب آن مي كنند ، بايد اصل سيادت محفوظ بماند و به عنوان يك اصل ثابت منظور گردد . اين قانون در مورد قراردادهاي « ذمه » نيز بدون هيچ گونه استثنايي صادق است و در نتيجه ، اعطاي هر نوع امتياز سياسي ، اقتصادي ، نظامي ، قضايي و اجتماعي به گروه هاي مذهبي ( سه گانه ) متعهد ( ذميان )كه به سيادت اسلام و جامعه ي مسلمين لطمه وارد آورد بي ارزش و بي اعتبار خواهد بود .           ( زنجاني ، 1379 ، 231 )
قرآن در اين زمينه چنين پندآميز دستور مي دهد : يا ايها الذين آمنوا  لاتتخذوا بطانه من دونكم لا يألونكم خبالا                    ( آل عمران 118 )
هان اي مردماني كه ايمان آورديد ، غير مسلمان را دوست مخصوص و محرم اسرار خويش اتخاذ نكنيد ، زيرا آنان از فساد و تباه كردن امور شما كوتاهي نمي كنند .
قرآن كه دوستي خصوصي و بي پرده مسلمين را با افراد غيرمسلمان به دليل عواقب آن شايسته جامعه ي اسلامي نمي بيند و صريحا از آن منع مي كند ، در هر صورت از نظر حقوق اسلامي ، اصل همبستگي و تبعيت سياست خارجي از قوانين و احكام اسلام امري اجتناب ناپذير و غيرقابل نقض است . ( زنجانی ، 1379 ، 233 )
قلمرو كشور اسلامي عبارت است از سرزميني كه مردم آن عقيده و قانون اسلام را پذيرفته حاكميت و احكام آن را گروه نهاده اند . بدين ترتيب سرزمين اسلامي خواه ناخواه با گسترش عقيده توسعه مي يابد و هر منطقه اي كه مردم آن به آيين اسلام بگرود و حكومت قانون آن را بپذيرد ، خود به خود از قلمرو دولتي كه قبلا بر آن سرزمين فرمان مي راند خارج و به جامعه ي اسلامي ملحق مي گردد . ( همان 2
 
نقض پيمان :
در اسلام خيانت و پيمان شكني از گناهان بزرگ شمرده شده است و بايد جامعه اسلامي با تمام نيرو و امكانات خويش در حفظ و تنفيذ مفاد قراردادها بكوشد تا زمينه ي پيمان شكني فراهم نشود . دولت اسلامي از هم پيمانان خود انتظار دارد كه نسبت به آنچه متعهد شده اند وفادار بمانند . قانون اسلام براي مسلماناني كه حقوقشان به جهت پيمان شكني طرف مقابل تضييع مي شود چنين حقي را قائل است كه كه به مجازات پيمان شكنان اقدام كنند . ( همان 41 )
( زنجاني ، عباسعلي ، فقه سياسي حقوق تعهدات بين المللي و ديپلماسي در اسلام ص 41 )
قرآن در زمينه چنين دستور مي دهد : فقاتلوا ائمه الكفر انهم لاايمان لهم لعلهم ينتحصون ( توبه 12 ) با پيشوايان كفر بجنگيد زيرا آنان پيماني ندارند و به هيج تعهدي وفادار نيستند ، شايد به اين روش خائنانه پايان دهند . 
روشهای حل اختلافهای بین المللی –حکمیت
حکمیت به معنی توافق برحل وفصل اختلافات بین الملللی با نظر داوران انتخابی وبه شیوه داوری انتخابی ونیز به معنی داوری توسط سازمانهای بین المللی توافق شده در حقیقت نوعی قرارداد بین دویا چند دولت یا نوعی میثاق بین المللی است .
مادام که شرایط قرار دادها با موازین اسلامی مخالف نباشد به مقتضایی "اوفوا بالعقود"  و  " المومنون عند شروطهم"  میتوان این قرارداها را قابل قبول شمرد.
تنها اشکالاتی که در نظام حکمیت اسلام به عنوان راه حلی مسالمت آمیز در فیصله بخشیدن  به اختلافات بین المللی دیده می شود این ضرورت ندارد حکم یا قاضی  .مجتهد با شد اما باید مسلمان وعادل باشد همانطور که در قران چنین آمده است که" ولن یجعل الله للکافرین علی المومنین سبیلا" ( زنجانی ، 1383 ، 255/5 )
در تاریخ آمده که در دعاوی که طرفین یهودی بودند و داوری پیامبررا خواستار می شدند حضرت قوانین خواص آنها را اعمال میکرد زمانی که مسیحیان نجران (یمن) وایله ( عقبه) ویهودیان خیبر وغیره تسلیم حکومت اسلامی شدند پیامبر در مواردی که طرفین از یک جماعت بودند به آنها استقلال قضایی اعطا کرد .                       ( حمیدالله ، 1383 ، 161 )
 
&منابع و ماخذ....................................&
1- قرآن ، مترجم –مهدی الهی قمشه ای ، تهران ، انتشارات جمهوری –1386
2- عباسعلی عمید زنجانی : فقه سیاسی حقوق تعهدات بین المللی ودیپلماسی در اسلام – تهران – سمت 1379
3- سید ابوالقاسم حسینی ژرفا: جهاد وحقوق بین المللی ، تهران ، سازمان انتشارات پژوهشگاه ، فرهنگ واندیشه اسلامی1382
4-  عبد الحکیم سلیمی : نقش اسلام در توسعه حقوق بین المللی ، قم موسسه آموزشی پرورش امام علی1382
5-  عباسعلی عمید زنجانی : فقه سیاسی ، ج 5 تهران امیر کبیر 1383
6- محمد ابراهیمی : اسلام وحقوق بین المللی عمومی ج2 ، قم، سمت 1377
7- سید خلیل خلیلیان : حقوق بین المللی اسلام ، تهران ، دفتر نشر وفرهنگ اسلامی،1377
8- روح الله شریعتی : حقوق ووظایف غیر مسلمانان در جامعه اسلامی ، قم بوستان کتاب 1381
9- جلیل قنواتی :نظام حقوق اسلام ، قم ،دفتر تحقیقات  و تدوین کتب درسی مرکز جهانی علوم اسلامی1377
10- مطهری : مقدمه ای بر جهان بین المللی ، انتشارات صدرا- تهران1375
11- مصطفی دانش پژوه : فلسفه حقوق،موسسه آموزشی پژوهش امام (ره)1380
12- قاسم شعبانی : حقوق اسلامی وساختار حکومت جمهوری اسلامی، تهران انتشارات اطلاعات 1382
13- ابن هشام ، سیره النبویه ، قاهره ، مکتبه مصطفی البابی الحلبی 1355
14- حمیدالله محمد سلوک بین المللی –مترجم سید مصطفی محقق داماد ، تهران مرکز نشر علوم انسانی 1383